“Η ΕΥΡΩΠΗ ΕΚ ΤΩΝ ΕΣΩ”. ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΤΗΣ ΝΟΜΙΚΗΣ 19 ΑΠΡΙΛΙΟΥ.
Δημοσιεύτηκε στις 12/04/2019
Το Κέντρο για τον Ευρωπαϊκό Νομικό Πολιτισμό και η Νομική Σχολή του Α.Π.Θ. διοργανώνουν Επιστημονική Ημερίδα με θέμα «Η Ευρώπη εκ των έσω», την Παρασκευή 19 Απριλίου 2019, ώρα 17:30, στην Αίθουσα του Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου Θεσσαλονίκης (Τσιμισκή 29).
Βασικός Ομιλητής θα είναι ο κ. Μαργαρίτης Σχοινάς, επικεφαλής εκπρόσωπος Τύπου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και θα συνομιλήσουν μαζί του ο καθηγητής της Νομικής Σχολής Α.Π.Θ. και Πρόεδρος του Δ.Σ. του Κέντρου κ. Πέτρος Στάγκος, καθώς και ο αναπληρωτής καθηγητής του Τμήματος Πολιτικών Επιστημών του Α.Π.Θ. και μέλος του Δ.Σ. του Κέντρου κ. Ιωάννης Παπαγεωργίου.
Τη συζήτηση συντονίζει η καθηγήτρια της Νομικής Σχολής Α.Π.Θ. κ.
Ευγενία Σαχπεκίδου, Αντιπρόεδρος του Κέντρου για τον Ευρωπαϊκό Νομικό Πολιτισμό.
Την εκδήλωση θα χαιρετίσουν ο Πρύτανης του Α.Π.Θ., καθηγητής κ.
Περικλής Μήτκας και η Κοσμήτωρ της Νομικής Σχολής, καθηγήτρια κ.
Ελισάβετ Συμεωνίδου-Καστανίδου.
American Universities Are in Crisis
Δημοσιεύτηκε στις 19/03/2019
Elite universities are once again looking for social conformists rather than disrupters.
Last week, dozens of wealthy parents were charged for allegedly paying a firm to cheat on college entrance exams or bribe officials to get their children accepted into elite colleges. The number of people involved in the scam is small, so the case itself has proved little except that all human institutions can be corrupted. But there’s a broader point that must be considered. This case is an indicator of a profound crisis at American universities. I know that profound crises have become a dime a dozen, manufactured by people like me with writing deadlines, but I ask you to bear with me.
We live in a knowledge-based economy. Our universities are the social institutions designed to produce and educate the next generation that will participate in that economy. But the best universities do more than this. They teach those outside elite circles the manners and customs of power. They allow them to meet others who will form the networks of authority that are indispensable to society. If you go to Harvard, you likely won’t learn any more about biology in your freshman year than you would at a state school. But you will learn something that isn’t taught by professors but is still vitally important: how to fit into the structure and customs of influence.
Harvard is blunt about this, though it might be unaware how blunt it is. The school’s website lists several factors considered in the admissions process. One is particularly striking: “Would other students want to room with you, share a meal, be in a seminar together, be teammates, or collaborate in a closely knit extracurricular group?” In other words, the school wants to know if an applicant will conform to the social order. Eccentrics and non-conformists – people who have radically different views that might be offensive to some – are not really welcome. There is, of course, always the socially acceptable oddity, but the real outlanders, the ones who have beliefs or interests that would cause them not to attract roommates, are screened out.
According to the Harvard Crimson student newspaper, about 12 percent of Harvard’s student body is Republican. But it’s unlikely students with conservative views would, for example, wear MAGA hats or organize pro-life rallies because most students likely wouldn’t want to room with them if they did, and that would make them a bad fit for Harvard. What’s missing in all this is the idea that you should be required to work and learn with people who you profoundly disagree with and face the fact that those who disagree with you may be not only reasonable but even right.
Many will leap on the political imbalance in the student body, but the more important issue is that Harvard bases its admissions policy on social conformity. And in doing so, it undermines one of its most important claims: that it promotes social diversity. As in the 1920s, elite schools now are looking for students who would fit in, not those who have different or uncomfortable perspectives on life. It should be the role of a university to, as H.L. Mencken and others said about newspapers, “comfort the afflicted and afflict the comfortable.”
The American university system was transformed after World War II by the GI Bill, which provided educational assistance to veterans. They flooded the nation’s universities and were admitted into some of its top schools. They did superbly and created the mass professional class that powered the nation through the 1970s. The GIs were mostly men, many of whom faced the abyss and saw it smile back at them. Many others had not been in combat but understood discipline and knew that life did not have to be pleasant, but had to be lived. They had to live with strangers they may not have liked. They never expected to be surrounded only by people who had similar views and experiences as they did. They understood diversity in a personal way and were there to learn the skills they would need in the next phase of life.
During this time, money flowed into universities from the federal government. The Manhattan Project, the U.S.-led effort to develop an atomic bomb, turned universities into centers for national security research. They were an integral part of American life and, in the 1950s and 1960s, included the best of Europe’s emigre scholars. While teaching for a short time at Louisiana State University in the mid-1990s, I remember discovering that the legacy of German political philosopher Eric Voegelin, who fled Germany in the 1930s and taught as LSU, was still alive and well.
When I went to college, candidates were still judged on their merits, but the ideological battle had already surfaced at Cornell and was developing into a discussion of what was and wasn’t socially acceptable at Harvard. Having the wrong point of view (and I always seemed to have the wrong point of view) could get you barred from grad school parties, and debates on the Vietnam War began redrawing the lines of propriety as they had been before the war.
Today, that divide seems even deeper. According to a study cosponsored by the College Board, there are 800,000 veterans or family members of veterans enrolled in U.S. colleges under the Post-9/11 GI Bill. Only 722, however, are enrolled at the country’s 36 most selective universities. That’s a stunning reversal of the numbers under the previous GI Bill. What that bill broke open more than 70 years ago is now closed.
This is part of the nation’s upward mobility problem. The lower-middle class has an average annual income of about $35,000. That leaves a take-home pay of about $2,500 a month, barely enough to rent an apartment, much less buy a house. I grew up in a lower-middle-class family. We had a small house and a car, but these days, that would be nearly impossible. For families facing such circumstances, getting a university education gives some hope that they’ll be able to improve their lot in life. Some of these students may even have the qualifications to get into an elite college, but the question remains whether they would be accepted in such schools. Would, say, a devout Catholic from a lower-middle-class home in Michigan be welcomed at Harvard? Would the university support such diversity?
Here’s a radical idea. I taught political philosophy for many years, and I noted that my students were less than thrilled to prowl through Plato. At 19 years old, a student’s hormones are raging and the desire to be liked by others is at its peak. Plato has little to do with any of this. The idea of going to university at this age originated in the Middle Ages when the university was created and life expectancy was in the mid-30s. Now, life expectancy is about 80, and a 40-year-old would be far more willing to learn about Plato than a 19-year-old. A 40-year-old student can understand the importance of justice; a 19-year-old can understand only that class will be over shortly.
Universities are failing in two ways. First, they have slipped back into the role of gatekeeper for the conformists. Second, they seem incapable of playing their historic role in not just promoting upward mobility but integrating the brightest of the poor with the existing elite. That was a vital function, and as everyone knows, unrest begins when the most intelligent youngsters have no hope left.
The university has become the major bar to the kind of social ferment the United States has always enjoyed. The problem started when universities stopped focusing on achievement and tried to admit students based on personal characteristics that were impossible to verify. The result was inevitable. They recruited students who were intelligent, likeable and liked. Plato wrote about Socrates, who was put to death for being an ass. I guess he wouldn’t have been accepted into Harvard either.
ΑΡΧΕΣ, ΕΜΜΟΝΕΣ ΚΑΙ ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΕΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΥΤΕΡΗ ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ
Δημοσιεύτηκε στις 01/03/2019
Η Ένωση Υποτρόφων Προγράμματος Fulbright – Τμήμα Βορείου Ελλάδος και η Ένωση Ελλήνων Φυσικών (Ε.Ε.Φ.), σε συνεργασία με το Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα (Τ.Ε.Ι.) Κεντρικής Μακεδονίας και το Κέντρο Διάδοσης Επιστημών και Μουσείο Τεχνολογίας ΝΟΗΣΙΣ, σας καλούν σε εκδήλωση-συνεισφορά στον παγκόσμιο εορτασμό, κατά το τρέχον έτος 2019, της 100ης επετείου της Διεθνούς Αστρονομικής Ενώσεως.
Η εκδήλωση θα γίνει στο Κέντρο Διάδοσης Επιστημών και Μουσείο Τεχνολογίας ΝΟΗΣΙΣ (Συνεδριακό Κέντρο «Ν. Οικονόμου»), το Σάββατο, 30 Μαρτίου 2019, και ώρα 18:45.
Την εκδήλωση, η οποία περιλαμβάνει παρουσίαση νέου βιβλίου, ομιλία του συγγραφέα του και προβολή ταινίας στο Κοσμοθέατρο του ΝΟΗΣΙΣ, χαιρετίζουν:
-Δήμητρα Σφενδόνη-Μέντζου, Πρόεδρος της Ενώσεως Υποτρόφων Προγράμματος Fulbright -Τμήμα Βορείου Ελλάδος
-Παναγιώτης Φιλντίσης, Αντιπρόεδρος της Ένωσης Ελλήνων Φυσικών
-Αθανάσιος Κοντονικολάου, Γενικός Διευθυντής του Κέντρου ΝΟΗΣΙΣ
Το παρουσιαζόμενο νέο βιβλίο του Καθηγητή Αστρονομίας Α.Π.Θ. Νικολάου Κ. Σπύρου είναι έκδοση της Ε.Ε.Φ. και έχει τίτλο,
ΑΡΧΕΣ, ΕΜΜΟΝΕΣ ΚΑΙ ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΕΣ
ΣΤΗΝ ΕΥΡΥΤΕΡΗ ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ
Εισηγητές:
-Δήμητρα Σφενδόνη-Μέντζου, Ομότιμη Καθηγήτρια Φιλοσοφίας Α.Π.Θ., Πρόεδρος του Διεπιστημονικού Κέντρου Αριστοτελικών Μελετών Α.Π.Θ. και Πρόεδρος της Ενώσεως Υποτρόφων Προγράμματος Fulbright – Τμήμα Βορείου Ελλάδος
-Βασίλειος Γιούλτσης, Ομότιμος Καθηγητής Κοινωνιολογίας της Θρησκείας, Α.Π.Θ.
-Κώστας Κλεΐδης, Αναπληρωτής Καθηγητής, Πρόεδρος του Τμήματος Μηχανολόγων Μηχανικών του Τ.Ε.Ι. Κεντρικής Μακεδονίας
Στη συνέχεια, ύστερα από σύντομη παρουσίασή του από την Καθηγήτρια Δήμητρα Σφενδόνη-Μέντζου, θα μιλήσει ο συγγραφέας, με θέμα:
ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΟΣΜΟΛΟΓΙΑ:
Αυθαιρεσίες, Προβληματισμοί, Αλήθειες και Αναγκαιότητες
Θα ακολουθήσει ημίωρη συζήτηση με το ακροατήριο
Η εκδήλωση θα κλείσει με την προβολή, στο Κοσμοθέατρο του ΝΟΗΣΙΣ, της νέας 3D ταινίας «ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΟ ΔΙΑΣΤΗΜΑ», ως ευγενή προσφορά του Κέντρου ΝΟΗΣΙΣ προς τους συμμετέχοντες στην εκδήλωση ( διάρκεια προβολής μισή ώρα).
ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΗΣ ΤΗΣ ΕΚΔΗΛΩΣΗΣ: Κώστας Κλεΐδης
ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ: Ελισάβετ Κωνσταντίνου (Κέντρο ΝΟΗΣΙΣ)
E-mail: Elisavet Konstantinou konstantinou@noesis.edu.gr
Τηλ.: +30 2310 483 045
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΦΥΛΟΥ & ΙΣΟΤΗΤΑΣ ΓΙΑ ΠΡΩΤΗ ΦΟΡΑ ΣΕ ΦΟΙΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΟΥ ΑΠΘ
Δημοσιεύτηκε στις 01/03/2019
Θεσσαλονίκη, 27/02/2019
Μαθήματα Φύλου και Ισότητας θα πραγματοποιηθούν, για πρώτη φορά σε φοιτητές της Σχολής Επιστημών Υγείας (Ιατρική, Οδοντιατρική, Φαρμακευτική και Κτηνιατρική) του ΑΠΘ. Οι εισηγητές του διατμηματικού μαθήματος: «Φύλο και ισότητα: κοινωνική προσέγγιση διαμέσου των βιολογικών επιστημών» είναι επιστήμονες με μεγάλη εμπειρία στα γνωστικά αντικείμενα των βιολογικών επιστημών, της ψυχολογίας, των διεθνών και ευρωπαϊκών επιστημών, της παιδαγωγικής και της νομικής.
Με αφορμή την έναρξη του νέου μαθήματος, η Επιτροπή Φύλου και Ισότητας του Τμήματος Κτηνιατρικής της Σχολής Επιστημών Υγείας του ΑΠΘ με την υποστήριξη της Κοσμητείας της Σ.Ε.Υ. διοργανώνουν εκδήλωση, όπου θα πραγματοποιηθεί ομιλία από τον Καθηγητή Ανατομικής, Ιστολογίας και Εμβρυολογίας του ΑΠΘ, Γιώργο Χ. Παπαδόπουλο, με τίτλο: «Εγκέφαλος και φύλο: αμοιβαίες εξαρτήσεις».
«Η αναζήτηση της σχέσης του φύλου μας με το μυαλό μας είναι ένα ευαίσθητο θέμα, πλημμυρισμένο από ιδεολογικά προτάγματα και ποικίλες προσωπικές και συλλογικές ανασφάλειες» αναφέρει ο νευροεπιστήμονας Καθηγητής Γιώργος Χ. Παπαδόπουλος. Στην εισήγησή του θα αναλύσει τη διαδικασία νευρωνικής διαφοροποίησης των φύλων, με σκοπό την κατανόηση και τον σεβασμό της νευρωνικής ιδιαιτερότητας των «εναλλακτικών εκδοχών μας» όπως αναφέρει χαρακτηριστικά.
Η εκδήλωση θα πραγματοποιηθεί την Τρίτη 5 Μαρτίου 2019 και ώρα 18.00, στο αμφιθέατρο του Τελλογλείου Ιδρύματος Τεχνών του ΑΠΘ και εντάσσεται στο πλαίσιο της Παγκόσμιας Εβδομάδας Ενημέρωσης για τον Εγκέφαλο «Brain Awareness Week» που υποστηρίζεται από την Ελληνική Εταιρεία για τις Νευροεπιστήμες.
Το πρόγραμμα της εκδήλωσης είναι το εξής:
18.00 Έναρξη/Χαιρετισμός από τη συντονίστρια της Επιτροπής Φύλου και Ισότητας, Καθηγήτρια Τμήματος Κτηνιατρικής ΑΠΘ, Μαρία Τσανταρλιώτου.
Χαιρετισμός από τον Κοσμήτορα της Σχολής Επιστημών Υγείας του ΑΠΘ, Καθηγητή Θεόδωρο Ι. Δαρδαβέση.
Χαιρετισμός από τον Πρόεδρο του Τμήματος Κτηνιατρικής του ΑΠΘ, Καθηγητή Νίκο Παπαϊωάννου.
18.10 Χαιρετισμός/παρουσίαση από την εκπρόσωπο της Ελληνικής Εταιρείας για τις Νευροεπιστήμες, Επίκ. Καθηγήτρια Τμήματος Κτηνιατρικής της Σχολής Επιστημών Υγείας ΑΠΘ, Αναστασία Τσιγκοτζίδου.
18.15 «Εγκέφαλος και φύλο: αμοιβαίες εξαρτήσεις» Καθηγητής Τμήματος Κτηνιατρικής Σχολής Επιστημών Υγείας ΑΠΘ Γεώργιος Παπαδόπουλος.
18.50 Ερωτήσεις – Συζήτηση
Η εκδήλωση είναι ανοιχτή για το κοινό.
Για τον καρκίνο θα μιλήσει ο ογκολόγος Σπύρος Ρέτσας
Δημοσιεύτηκε στις 28/02/2019
Ο ογκολόγος Σπύρος Ρέτσας ο οποίος εργάστηκε σε νοσοκομεία της Βρετανίας, θα μιλήσει την Τρίτη 5 Μαρτίου με θέμα:
Η ΑΡΧΑΙΟΤΗΣ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ: Διαχρονικές, Εννοιολογικές Αντιλήψεις του όρου ”ΜΕΤΑΣΤΑΣΙΣ”
Η εκδήλωση θα πραγματοποιηθεί στην αίθουσα της Ένωσης Συντακτών (ΕΣΗΕΜ-Θ), Στρατηγού Καλλάρη 5 και θα αρχίσει στις 7μμ.
Η στρατηγού Καλλάρη είναι η διαγώνιος που κατεβαίνει απο τα Ηλύσια προς τη θάλασσα.
Την εκδήλωση οργανώνει ο Σύλλογος Αποφοίτων ΑΠΘ.
Φοιτητές προπηλάκισαν καθηγητή του ΑΠΘ επειδή… έκανε μάθημα -Η αντίδρασή του
Δημοσιεύτηκε στις 27/02/2019
ΤΙ ΚΑΤΑΓΓΕΛΛΕΙ Ο ΟΡΕΣΤΗΣ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ
Ο καθηγητής Ορέστης Καλογήρου που κατήγγειλε το περιστατικό στο ΑΠΘ -Φωτογραφία: facebook
Ο καθηγητής Ορέστης Καλογήρου που κατήγγειλε το περιστατικό στο ΑΠΘ -Φωτογραφία: facebook
ΕΛΛΑΔΑ 26|02|2019
Ενα ακόμη ασύλληπτο περιστατικό με προπηλακισμό καθηγητή από φοιτητές επειδή ήθελε να… κάνει μάθημα, συνέβη στο ΑΠΘ.
Οπως καταγγέλλει ο καθηγητής Ορέστης Καλογήρου, ομάδα φοιτητών που θέλησαν να παρατείνουν τη συνέλευση του συντονιστικού τους, τον προπηλάκισαν και επιχείρησαν να τον εμπόδισαν να ξεκινήσει το μάθημά του.
Ο ίδιος, όπως περιγράφει, συνέχισε απτόητος στον πίνακα να κάνει το μάθημά του, με αποτέλεσμα να αποχωρήσουν οι φοιτητές που τον προκαλούσαν. Κάνει δε ιδιαίτερη μνεία στις αντιδράσεις των φοιτητών που παρακολούθησαν το μάθημά του.
Το περιστατικό περιέγραψε ο ίδιος ο καθηγητής στο facebook:
«Συνέβη πριν από δύο ώρες. Σήμερα ο Πρόεδρος του Τμήματος μας είχε ενημερώσει γραπτώς ότι οι φοιτητές θα κάνουν τη δεύτερη και τελευταία χρήση μέσα σε όλο το ακαδημαϊκό έτος, του δικαιώματος να κάνουν συνέλευση την ώρα μαθημάτων, οπότε 12.00-16.00 δεν θα γίνουν μαθήματα. Τις Τρίτες έχω μάθημα 16.00-18.00 στην Α11 με τους πρωτοετείς. Όταν έφτασα στο ακαδημαϊκό τέταρτο, 16.15, βρήκα 80-100 πρωτοετείς έξω από την αίθουσα να με περιμένουν για το μάθημα λέγοντάς μου ότι η συνέλευση που γινόταν στην ίδια αίθουσα τελειώνει σε λίγα λεπτά. Τους ζήτησα να με ενημερώσουν ως τις 16.30, αν τελειωσει να μπουμε για μάθημα, αλλιώς να αναζητήσω ελεύθερη αίθουσα. Στις 16.25 οι φοιτητές μου με ενημερώνουν ότι η συνέλευση τελείωσε οπότε μπαίνουμε στην αίθουσα για μάθημα.
Εκεί είχαν παραμείνει περίπου 15-20 φοιτητές (από τους 74 που ψήφισαν στη συνέλευση, το τμήμα έχει 1500 ενεργούς φοιτητές) και απαίτησαν με σκαιό τρόπο να φύγω γιατί είχαν "συντονιστικό". Τους εξήγησα πολύ ήρεμα ότι η εντολή του Προέδρου ήταν ότι μετά τις 16.00 γίνονται κανονικά τα μαθήματα, ότι δεν ενόχλησα μέχρι να τελειώσει η συνέλευση στις 16.25 και μετά μπήκα για μάθημα, ενώ τους παρακάλεσα να κάνουν το συντονιστικό σε άλλη άδεια αίθουσα. Για δέκα λεπτά μέσα σε προπηλακισμούς και οχλαγωγία έλυνα άσκηση στον πίνακα, οι 80-100 φοιτητές μου προσπαθούσαν με αφοσίωση να με παρακολουθήσουν, ενώ το συντονιστικό (sic) με έσπρωχνε μακριά από τον πίνακα, έσβηνε την άσκηση και με προπηλάκιζε. Συνέχισα ήρεμα και χωρίς να απαντώ στις προκλήσεις να λύνω την άσκηση.
Σε 15 λεπτά έφυγαν. Το μάθημα ολοκληρώθηκε κανονικά. Στο τέλος του μαθήματος με πλησίασε μια πρωτοετής φοιτήτρια και μου είπε "Θέλω να σας ευχαριστήσω θερμά. Σήμερα μας δώσατε ένα μεγάλο μάθημα ζωής". Εκανα μεγάλη προσπάθεια να κρύψω τον λυγμό συγκίνησης που με κατέλαβε. Είναι το μεγαλύτερο δώρο για έναν δάσκαλο. Συνέβη πριν από δύο ώρες».
Πηγή: Φοιτητές προπηλάκισαν καθηγητή του ΑΠΘ επειδή… έκανε μάθημα -Η αντίδρασή του | iefimerida.gr
ΣΕ ΒΙΝΤΕΟ ΟΙ ΕΙΣΗΓΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΤΙΜΗΣ ΣΤΟΝ ΑΝΤΩΝΗ ΜΑΝΙΤΑΚΗ
Δημοσιεύτηκε στις 13/02/2019
Στη σελίδα αυτή του livemedia μπορείτε να δείτε τις εισηγήσεις για την αναθεώρηση του Συντάγματος στην εκδήλωση που οργάνωσε ο Σύλλογος Αποφοίτων ΑΠΘ σε συνεργασία με τη Νομική Σχολή ΑΠΘ. Ευχαριστούμε για άλλη μια φορά τον Στάθη Παρχαρίδη για τη βοήθειά του.
https://www.livemedia.gr/anatheorisi…
ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗΣ ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ
Δημοσιεύτηκε στις 13/02/2019
του Παναγιώτη Μαντζούφα, Αναπληρωτή Καθηγητή Συνταγματικού Δικαίου στη Νομική Σχολή του ΑΠΘ*.
Η αναθεώρηση του Συντάγματος είναι η κορυφαία πολιτειακή διαδικασία ενός κράτους δικαίου διότι αφενός συνδέεται με τον αυστηρό του χαρακτήρα στον οποίο θεμελιώνεται η υπεροχή του και αφετέρου δίνει την ευκαιρία αναστοχασμού στα κρατικά όργανα και στους πολίτες, ιδιαίτερα σε μια περίοδο βαθιάς οικονομικής κρίσης. Η αναθεώρηση έτσι και αλλιώς είναι ένα σημείο τομής, ιδιαίτερα για ένα Σύνταγμα σαν το δικό μας που προβλέπει απαιτητικές και δύσκολα εφαρμόσιμες διαδικασίες ολοκλήρωσης της. Τα τελευταία χρόνια το Σύνταγμα δοκιμάστηκε πολλαπλώς καθώς άντεξε στις αλλεπάλληλες εκλογικές αναμετρήσεις και στο δημοψήφισμα εξασφαλίζοντας ομαλή εναλλαγή των κομμάτων στην εξουσία και σε γενικές γραμμές σεβασμό των θεμελιωδών δικαιωμάτων. Επίσης επιβεβαίωσε ένα ισχυρό κεκτημένο της μεταπολίτευσης που είναι η θεσμική διάρκεια, κεκτημένο που μέσα στην παραζάλη της κρίσης και των μνημονίων συχνά υποτιμούμαι. Αυτό το σημαντικό επίτευγμα της μεταπολίτευσης αποκτά ακόμα εντονότερη σημασία αν λάβουμε υπόψη ότι την περίοδο της κρίσης κατέρρευσε το κομματικό σύστημα του δικομματισμού, άλλαξαν ριζικά οι κοινοβουλευτικοί συσχετισμοί, ασκήθηκαν ισχυρές πιέσεις από διεθνείς παράγοντες και τέθηκαν με οξύτητα και ένταση ζητήματα δικαστικού ελέγχου της συνταγματικότητας των νόμων υπό την απειλή της δημοσιονομικής κατάρρευσης. Σε αυτές τις πιέσεις το Σύνταγμα άντεξε.
Παρόλα αυτά αναδείχθηκαν και αδυναμίες που αφορούν στην αρχιτεκτονική των θεσμών του κοινοβουλευτισμού, θεσμικές αστοχίες και προβληματικές ρυθμίσεις με συνέπειες στην ομαλή
διεξαγωγή του πολιτικού ανταγωνισμού, όπως η διάλυση της βουλής λόγω αδυναμίας εκλογής ΠτΔ το 2015 και το εσπευσμένο και συνταγματικά έωλο δημοψήφισμα του καλοκαιριού της ίδιας χρονιάς. Χρόνιες παθογένειες στην συνταγματική ρύθμιση της ποινικής ευθύνης των υπουργών και εύλογες ενστάσεις για τον τρόπο που το πολιτικό σύστημα αντιμετωπίζει την βουλευτική ασυλία διαμόρφωσαν συναινέσεις προς την κατεύθυνσης της αναθεώρησης των σχετικών θεσμών. Επίσης ζητήματα ελέγχου συνταγματικότητας των νόμων με βάση αποφάσεις δικαστηρίων που κρίνουν ως αντισυνταγματικές οριζόντιες και καθολικές μειώσεις μισθών και συντάξεων στον δημόσιο τομέα, αποτελούν σημαντικό αντικείμενο προβληματισμού και σταθερό πεδίο θεωρητικών και δικαστικών αντιπαραθέσεων. Πάντως πρέπει να είναι σαφές ότι αποκαταστάσεις μισθών και συντάξεων στο προ της κρίσης επίπεδο με βάση δικαστικές αποφάσεις χωρίς το αναγκαίο δημοσιονομικό αντίκρισμα αποτελεί μορφή δικαστικού λαϊκισμού, ομόλογου ενός πληθωρικού αναθεωρητικού λαϊκισμού που επαγγέλλεται μαξιμαλιστικές συνταγματικές μεταρρυθμίσεις και τομές εκεί που οι συνθήκες επιβάλλουν στοχευµένες συναινετικές προτάσεις. Η πρώτη συνεπώς προϋπόθεση που το Σύνταγμα απαιτεί για την αναθεώρηση του είναι η συναίνεση των πολιτικών δυνάμεων. Κουλτούρα συναίνεσης δεν υπάρχει στην χώρα μας και στην έλλειψη αυτή συνέβαλε ο συγκρουσιακός δικομματικός κοινοβουλευτισμός που είχε διαμορφωθεί και ίσχυε µέχρι την κρίση. Οι χώρες που βγήκαν επιτυχώς από τα µνηµόνια διαμόρφωσαν συναινέσεις διότι εκπόνησαν συμφωνημένα από όλες τις πολιτικές δυνάμεις εθνικά σχέδια εξόδου τα οποία και τήρησαν. Στην χώρα μας με το ξέσπασμα της κρίσης παρά τις πολυκομματικές κυβερνήσεις κυριάρχησε η ένταση, η πόλωση και οι αλληλοκατηγορίες που μας καθήλωσαν σε μια οικονομική στασιμότητα που ακόμα συνεχίζεται και σίγουρα δεν προδιαγράφει ευνοϊκές συνθήκες για θεσμικές αλλαγές μακράς πνοής.
Επίσης επιβαρυντικός παράγοντας και χρόνια αδυναμία των θεσμών μας είναι το κυρίαρχο πνεύμα νομικισμού που εμποδίζει να ενσωματώσουμε στους συλλογισμούς μας, στις θεσμικές πρωτοβουλίες και σίγουρα στις δικαστικές αποφάσεις, δεδομένα της οικονομίας και της δημοσιονομικής κατάστασης της χώρας. Κατά την κρίση μου το Σύνταγμα δεν ευθύνεται για όλα αυτά ούτε θα μπορούσε να τα αποτρέψει, καθώς δεν μπορεί να δώσει απαντήσεις στα δημοσιονομικά αδιέξοδα της χώρας και στις παραγωγικές της αδυναμίες και ως εκ τούτου δεν είναι σκόπιμο να το φορτώνουμε με προσδοκίες στις οποίες δεν μπορεί να ανταποκριθεί και οι οποίες ανάγονται στην λειτουργία του πολιτικού συστήματος και της οικονομίας. Η διαπίστωση αυτή ενισχύεται και από το γεγονός ότι οι πολύ αυστηροί ευρωπαϊκοί περιορισμοί για το ανώτατο όριο ελλείμματος και χρέους ήδη από την συνθήκη του Μάαστριχτ καθώς και οι αντίστοιχοι ευρωπαϊκοί μηχανισμοί ελέγχου δεν μπόρεσαν να αποτρέψουν τον δημοσιονομικό εκτροχιασμό.
Καμία αναθεώρηση ενός εθνικού Συντάγματος κράτους µέλους της ΕΕ και της ΕΣΔΑ δεν μπορεί να ολοκληρωθεί χωρίς να λάβει υπόψη τις δεσμεύσεις που απορρέουν από αυτή την συμμετοχή και καμία θεσμική μεταβολή δεν θα μπορούσε να θεωρηθεί επιτυχής χωρίς την συνειδητοποίηση των ευρωπαϊκών συσχετισμών και των θεσμικών δεδομένων. Οι αποφάσεις των οργάνων της ΕΕ και η νομολογία των δικαστηρίων του Λουξεμβούργου και του Στρασβούργου αποτελούν ένα θεσμικό και νομολογιακό πλαίσιο στο οποίο πρέπει το κράτος να προσαρμόζεται όταν επιχειρεί ένα τόσο σημαντικό θεσμικό βήμα, όπως η αναθεώρηση. Αυτή η διαπίστωση µας ωθεί στην σκέψη ότι πρέπει να εγκαταλείψουμε κάθε συγκρουσιακή και συγκυριακή προσέγγιση του Συντάγματος. Επίσης πρέπει να συνειδητοποιηθεί ότι παθογένειες στη δημόσια διοίκηση, στην παιδεία, στην υγεία, στην κοινωνική ασφάλιση απαιτούν γενναίες και ορθολογικές νομοθετικές παρεμβάσεις και όχι τόσο συνταγματικές μεταρρυθμίσεις. Το χρόνιο πρόβλημα της πολυνομίας-κακονοµίας, η απουσία ενός σταθερού φορολογικού και χωροταξικού πλαισίου και σοβαρών κινήτρων αποτρέπουν επενδύσεις και οδηγούν σε οικονομική στασιμότητα και μαρασμό και στην αποτροπή αυτών των φαινομένων µόνο οριακά θα μπορούσε να συμβάλλει το Σύνταγμα.
Ωστόσο, δεν πρέπει να παραγνωρίζεται ότι υπάρχει ένα μείζον ζήτημα παραβίασης συνταγματικών διατάξεων όπως για παράδειγμα εκείνων που αφορούν στην παρεμβολή άσχετων διατάξεων σε νομοσχέδια με άλλο κύριο αντικείμενο και στην έκδοση ΠΝΠ χωρίς την τήρηση των ουσιαστικών προϋποθέσεων. Αυτές οι κοινοβουλευτικές πρακτικές αποτελούν παθολογίες τις οποίες μια συνταγματική παρέμβαση θα τις καθιστούσε δικαιοπολιτικά λειτουργικότερες.
Στο πνεύμα αυτό η υποβολή πληθωρικών προτάσεων σε θέματα όπου έχει διαπιστωθεί μεγάλη απόκλιση απόψεων είναι καταδικασμένη να ναυαγήσει. Αντίθετα εκτιμώ ότι απαιτείται
επικέντρωση στα σημεία όπου υπάρχει σύμπτωση απόψεων τουλάχιστον επί της αρχής (άρθρο 86, άρθρο 32, βουλευτική ασυλία) και προσπάθεια συγκλίσεων σε εκείνες τις περιπτώσεις όπου υπάρχει κοινός τόπος προβληματισμού και η συναίνεση θα ήταν εφικτή (π.χ στη σχέση κράτους-εκκλησίας) ώστε να μην χαθεί μια ευκαιρία ώριμων και αναγκαίων αλλαγών. Εκτιμώ ότι παρά το κλίμα πόλωσης και τα επικοινωνιακά τρικ εκατέρωθεν δεν μπορούμε να αναμένουμε ιδεώδεις πολιτικές συνθήκες αφήνοντας τον χρόνο να παρέλθει ανεκμετάλλευτος.
Στην παρούσα χρονική συγκυρία έχουν ολοκληρωθεί οι συζητήσεις σε επίπεδο επιτροπής αναθεώρησης(μετά από δυόμισι μήνες και 18 συνεδριάσεις) και αναμένονται οι συζητήσεις στην Ολομέλεια της Βουλής που πρέπει να απέχουν μεταξύ τους ένα μήνα. Τελικά η Ολομέλεια θα αποφασίσει ποιες διατάξεις θα κριθούν τελικά αναθεωρητέες. Οι συνεδριάσεις της επιτροπής θεωρούνται εξαιρετικά λίγες αν ληφθεί υπόψη ότι προτάθηκαν από τις κοινοβουλευτικές ομάδες περισσότερα από 80 άρθρα προς αναθεώρηση. Επίσης μέχρι σήμερα η αναθεώρηση απασχόλησε ελάχιστα την κοινή γνώμη και τα ΜΜΕ ενώ η εκτεταμένη δημόσια διαβούλευση που προηγήθηκε δεν επέφερε κανένα ουσιαστικό αποτέλεσμα και δεν αξιοποιήθηκε από την διαδικασία ενώπιον της βουλής.
Στη τελευταία συνεδρίαση της επιτροπής ο ΣΥΡΙΖΑ υπερψήφισε δύο προτάσεις της ΝΔ. Η πρώτη αφορά το άρθρο 68 για τις εξεταστικές επιτροπές της Βουλής και δίνει το δικαίωμα και στην κοινοβουλευτική μειοψηφία να μπορεί να τις συγκροτεί και η δεύτερη το άρθρο 96 που εξομοιώνει τα στρατιωτικά δικαστήρια με τα τακτικά δικαστήρια. Από την πλευρά της, η ΝΔ έδωσε τη θετική της ψήφο για τέσσερις συνταγματικές αλλαγές που προτείνει ο ΣΥΡΙΖΑ: Στο άρθρο 32 για την αποσύνδεση της εκλογής του Προέδρου της Δημοκρατίας από την πρόωρη διάλυση της Βουλής και τις εκλογές, για το οποίο έχει καταθέσει και η ΝΔ πρόταση(τρεις ψηφοφορίες και όχι προσφυγή στις κάλπες), με διαφορετικό όμως περιεχόμενο. Η αξιωματική αντιπολίτευση υπερψήφισε επίσης τις προτάσεις του ΣΥΡΙΖΑ για αναθεώρηση του άρθρου 86 περί ευθύνης υπουργών (για κατάργηση της αποσβεστικής προθεσμίας) του άρθρου 62 για την βουλευτική ασυλία (προκειμένου αυτή να περιορίζεται μόνο στα αδικήματα που τελέστηκαν κατά την άσκηση των καθηκόντων του βουλευτή) και του άρθρου 101Α για τις Ανεξάρτητες Αρχές και τον τρόπο εκλογής των διοικήσεων τους. Για την τελευταία αυτή διάταξη, και τα δύο κόμματα συμφωνούν στην ανάγκη να μειωθεί η αυξημένη πλειοψηφία των 4/5 που απαιτείται σήμερα για την επιλογή των διοικήσεων των Ανεξάρτητων Αρχών στα 3/5.
Θεωρώ ότι λόγω των ιδιαιτεροτήτων της διαδικασίας αναθεώρησης που επιτρέπει στην δεύτερη αναθεωρητική βουλή να ανατρέψει συγκεκριμένες προτάσεις της πρώτης αναθεωρητικής
Βουλής(στο σημείο αυτό υπάρχει διάσταση απόψεων μεταξύ κυβέρνησης και αντιπολίτευσης αλλά μεταξύ των ειδικών) θα πρέπει να υπάρξει µία προγραμματική αναθεωρητική συμφωνία μεταξύ των πολιτικών δυνάμεων ώστε να δεσμευτούν αμοιβαία πως ότι αποφασίσουν με ευρεία πλειοψηφία θα το τηρήσουν στην δεύτερη βουλή. Αυτή είναι μια βασική πολιτική προϋπόθεση για µία ολοκληρωμένη συνταγματική μεταρρύθμιση.
Τελειώνοντας πιστεύω ότι το Σύνταγμα είναι ο βασικός εγγυητής της εθνικής ενότητας και κατά βάση το μόνο φερέγγυο πεδίο, στο οποίο μπορεί να στεριώσει μια νέα εθνική κοινωνική και
αναπτυξιακή συμφωνία, να αναζωογονηθεί ένας υγιής συνταγματικός πατριωτισμός. Με αυτήν την έννοια µία συναινετική αναθεώρηση μπορεί να συμβάλλει στην ανάκτηση της εμπιστοσύνης των πολιτών στους θεσμούς του κράτους και στην ενίσχυση της αξιοπιστίας της πολιτικής.
Παναγιώτης Μαντζούφας
Αν. Καθηγητής Νομικής Σχολής Α.Π.Θ
*Ο κ. Παναγιώτης Μαντζούφας είναι συγγραφέας του βιβλίου “Καλή νομοθέτηση και Κράτος Δικαίου” που κυκλοφόρησε προσφάτως. Το κείμενο αποτέλεσε την εισήγησή του στην εκδήλωση για την αναθεώρηση του Συντάγματος του Συλλόγου Αποφοίτων ΑΠΘ.
Η ελληνική αρχαιότητα και η σχέση της με σύγχρονα πολιτικά φαινόμενα
Δημοσιεύτηκε στις 23/05/2017
του ΑΓΓΕΛΟΥ ΧΑΝΙΩΤΗ, Kαθηγητή Αρχαίας Ιστορίας στο Ινστιτούτο Προηγμένων Μελετών του Princeton
Η ταινία «Η ζωή του Μπράϊαν» των Monty Python είναι η καλύτερη κινηματογραφική ταινία με αρχαίο θεματολόγιο. Σε μια γνωστή σκηνή, ένα μέλος του Λαϊκού Μετώπου της Ιουδαίας ρωτά: «Καί τί έκαναν ποτέ οι Ρωμαίοι για μας;». Αν στους Ρωμαίους προσθέσουμε και τους αρχαίους Έλληνες, τότε έχουμε μπροστά μας το ερώτημα που οι Κλασικές Σπουδές καλούνται να απαντήσουν, είτε για να δικαιολογήσουν την ύπαρξή τους, είτε για να εξασφαλίσουν χρηματοδότηση ερευνητικών προγραμμάτων, είτε γιατί οι ίδιοι οι εκπρόσωποί τους αναρωτιούνται τί σημασία έχει αυτό που κάνουν. Οι απαντήσεις που μπορούν να δοθούν ποικίλουν.
Στις 22 Οκτωβρίου 2007, οι εκπρόσωποι των Κλασικών Σπουδών του Ηνωμένου Βασιλείου πληροφορήθηκαν ότι το Αρχηγείο Επικοινωνιών στρατολογεί αποφοίτους με ικανότητες στην εκμάθηση ξένων γλωσσών και καλεί υποψήφιους με γνώσεις Αρχαίων Ελληνικών και Λατινικών να υποβάλουν αίτηση. Ποιος χρειάζεται σήμερα κλασικούς φιλολόγους; Η βρετανική υπηρεσία πληροφοριών.
Πέρα από την όποια χρησιμότητα της εκμάθησης αρχαίων ελληνικών και λατινικών, επί δύο αιώνες οι ιστορικές, κοινωνικές και πολιτικές επιστήμες ανατρέχουν σε φαινόμενα της αρχαιότητας για να κατανοήσουν σύγχρονα φαινόμενα. Μερικά παραδείγματα: από τον 19ο αιώνα η μελέτη του ιμπεριαλισμού διαρκώς κάνει αναφορές στην Αθηναϊκή Ηγεμονία και τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και αναζητά αναλογίες παλιότερα με τη Βρετανική Αυτοκρατορία, πιο πρόσφατα με την ηγεμονική θέση των ΗΠΑ. Η ευρωπαϊκή ενοποίηση έχει παραλληλισθεί με τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Η Αθηναϊκή δημοκρατία πάντοτε ήταν μέρος των συζητήσεων περί δημοκρατίας στη σύγχρονη πολιτική επιστήμη. Η αρχαία ιστορία απετέλεσε επίσης αντικείμενο ιδεολογικής εκμετάλλευσης μεταξύ άλλων από τον Ναζισμό, τη βρετανική αποικιοκρατία και το φεμινιστικό κίνημα. Στη δεκαετία του 1930 ο Γερμανός σχεδιαστής Hugo Gellert χρησιμοποίησε τους μύθους του Αισώπου ως βάση για την κριτική του καπιταλισμού. Ο Σπάρτακος, σύμβολο της αγάπης για την ελευθερία, δάνεισε το όνομά του όχι μόνο στους Γερμανούς επαναστάτες το 1916-19, αλλά στους «Νέους Σπαρτακιστές» του κινήματος κατά της παγκοσμιοποίησης. Πρόσφατα η Nancy Sherman υποστήριξε ότι η στωική φιλοσοφία μπορεί να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε τον σύγχρονο αμερικανικό στρατό, γιατί περιέχει στοιχεία αυτοπειθαρχίας, αυτοθυσίας και αφοσίωσης σε έναν σκοπό που υπερβαίνει το άτομο.
Αν σήμερα ο αρχαιοελληνικός κόσμος είναι επίκαιρος, αυτό δεν οφείλεται σε κάποια υποτιθέμενη ανωτερότητα του πολιτισμού και της ιστορίας των Ελλήνων σε σύγκριση π.χ. με τον πολιτισμό της Κίνας, της Ινδίας ή των προκολομβιανών λαών, αλλά, στο γεγονός ότι στην ελληνική αρχαιότητα μπορούμε να βρούμε φαινόμενα που αντιστοιχούν σε φαινόμενα της εποχής μας: μεγάλα αστικά κέντρα, οικονομικά και πολιτιστικά δίκτυα που μπορούν να θεωρηθούν πρώιμες μορφές παγκοσμιοποίησης, πολυ-πολιτιστικές κοινότητες, κινητικότητα πληθυσμών, τεχνολογική πρόοδο και ευρεία συμμετοχή στη διακυβέρνηση.
Για την ομιλία μου επέλεξα τρία φαινόμενα της ελληνικής αρχαιότητας που μπορούν να δώσουν ερεθίσματα για σκέψεις: το κοινό μοτίβο τους είναι η σημασία ψευδαισθήσεων στον δημόσιο βίο.
Η πρώτη ψευδαίσθηση είναι εκείνη της εγγύτητας ανάμεσα στον πολιτικό και τον πολίτη· την προάγει η θεατρική συμπεριφορά, τρέφει τον λαϊκισμό. Η εισβολή των μαζικών μέσων ενημέρωσης και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης είχε τεράστιο αντίκτυπο στον πολιτικό διάλογο. Η οθόνη, αρχικά της τηλεόρασης, μετά του υπολογιστή, του smartphone και του tablet, έχει γίνει ό σημαντικότερος χώρος κυκλοφορίας πολιτικών ιδεών. Αναπόφευκτα, ο πολιτικός διάλογος προσαρμόζεται στις συνθήκες της οθόνης και του κυβερνοχώρου. Δεδομένου ότι η οθόνη συνδέεται με τη διασκέδαση και το θέαμα, έτσι και η πολιτική συμπεριφορά υιοθετεί στοιχεία της διασκέδασης και του θεάματος. Οι «πρωταγωνιστές» της πολιτικής γνωρίζουν ότι τους παρακολουθούν «θεατές». Ο αγορητής στη βουλή γνωρίζει ότι αυτό που θα φτάσει στον πολίτη δεν είναι το πολύπλοκο επιχείρημα αλλά η επιγραμματική φράση, το ειρωνικό σχόλιο, μια εντυπωσιακή χειρονομία, μια εικόνα λίγων δευτερολέπτων απομονωμένη και μεγεθυμένη, που μπορεί να εκπεμφθεί ξανά και ξανά. Έτσι όταν η αναμετάδοσή του κοινοβουλευτικού διαλόγου δεν θα προσφέρει αυτό το στοιχείο ψυχαγωγίας, ο «θεατής» είναι το ίδιο απογοητευμένος όσο και ο θεατής ποδοσφαιρικού αγώνα που τελειώνει χωρίς γκολ. Μέσα από την οθόνη ο πολιτικός μπαίνει στον ιδιωτικό χώρο του κάθε πολίτη, αλλά η αμεσότητα επικοινωνίας είναι ψευδαίσθηση· η επικοινωνία είναι μονόδρομη κι ο πολίτης θεατής.
Πώς ο χώρος επηρεάζει το μήνυμα και την συμπεριφορά, το είχε ήδη παρατηρήσει ο Πλούταρχος γύρω στο 100 μ.Χ. Εξηγώντας γιατί ο νομοθέτης Λυκούργος δεν ήθελε να γίνονται συνεδριάσεις της εκκλησίας του λαού σε θέατρα και ανάλογους χώρους, γράφει: «Όταν κατά τη διάρκεια της συνέλευσης περιεργάζονται αγάλματα και πίνακες ή προσκήνια θεάτρων ή οροφές βουλευτηρίων με περιττές διακοσμήσεις, όλα αυτά κάνουν τον νου των συναθροισμένων φλύαρο και αποχαυνωμένο, χωρίς φρόνημα, ».
Την εποχή του Πλουτάρχου η επιτηδευμένη, θεατρική συμπεριφορά δημόσιων προσώπων κυριαρχούσε στον δημόσιο βίο κάτω από την επίδραση εκλεπτυσμένων τεχνικών υποκριτικής και ρητορείας. Στην Αθήνα του 300 π.Χ., ο Θεόφραστος περιγράφει στο έργο του «Χαρακτήρες» την υπολογισμένη χρήση του ενδύματος και της κόμμωσης στη θεατρικότητα της καθημερινής ζωής. Ο οπαδός της ολιγαρχίας π.χ. φροντίζει να έχει καλοκουρεμένα μαλλιά και λευκά δόντια· φορά εντυπωσιακά ενδύματα και προσέχει τον τρόπο με τον οποίον φορά το ιμάτιό του. Τη θεατρική συμπεριφορά πολιτικών επισήμαναν για πρώτη φορά αρχαίοι Έλληνες ιστορικοί, όπως ο Ποσειδώνιος, όταν περιγράφει μια ομιλία του Αθηναίου πολιτικού Αθηνίωνα το 88 π.Χ. Ο Αθηνίων ανεβαίνει στο βήμα και στέκεται πρώτα σιωπηλός, γυρίζοντας το κεφάλι του για να κοιτάξει γύρω γύρω το πλήθος. Πριν ξεκινήσει την ομιλία του, σηκώνει τα μάτια ψηλά. Στην αρχή παρουσιάζεται διστακτικός, σα να φοβάται να μιλήσει ελεύθερα. Συνεχίζει την ομιλία του μόνον όταν το κοινό τον ενθαρρύνει με φωνές. Μετά από μερικές φράσεις, παρεμβάλλει μια παύση, για να δώσει στο κοινό την ευκαιρία να τον επευφημήσει για τα εκπληκτικά νέα. Ήταν διαδεδομένη πρακτική των ρητόρων να δίνουν με αυτό τον τρόπο ευκαιρία στο κοινό να χειροκροτήσει. Πριν συνεχίσει, ο Αθηνίων τρίβει το μέτωπό του, μια χειρονομία που υπαινίσσεται προβληματισμό. Η σημασία που είχαν αυτά τα ρητορικά τεχνάσματα, που η αρχαία διδασκαλία της ρητορικής αποκαλεί υπόκριση, φαίνεται από το γεγονός ότι 2200 χρόνια αργότερα δεν γνωρίζουμε μόνο το περιεχόμενο μιας ομιλίας, αλλά και μια παύση ή μια χειρονομία σε αυτή.
Ερχόμαστε στο παρόν. Το βράδυ των βουλευτικών εκλογών της 16ης Σεπτεμβρίου 2007 λήφθηκαν εκατοντάδες φωτογραφίες του νικητή. Μια είναι εκείνη που επιλέχτηκε και φιλοξενήθηκε για κάποιο διάστημα και στην ιστοσελίδα της Νέας Δημοκρατίας. Εικονίζει τον νικητή ως άνδρα που γνωρίζει τον αυτοέλεγχο και επιτρέπει στον εαυτό του μόνο ένα μετρημένο χαμόγελο για να εκφράσει τη χαρά του μετά από μια αναπάντεχη νίκη· ως άνδρα που εμπνέει αφοσίωση – αυτό εκφράζει το βλέμμα της γυναίκας του, που βρίσκεται σε σαφώς χαμηλότερο επίπεδο· ως πολιτικό αφοσιωμένο περισσότερο στον (αόρατο) λαό του, στον οποίο στρέφεται η ματιά του, παρά στην ιδιωτική του ζωή· ως μαχητή που γνωρίζει να κερδίζει ό,τι επιθυμεί, αν κρίνουμε από τον τρόπο με τον οποίο κρατά τη μέση της συζύγου του. Μια νοητή διαγώνιος χωρίζει τη φωτογραφία στα δύο, οδηγώντας το βλέμμα μας από τα μάτια της συζύγου στο κεφάλι του πρωθυπουργού και από κει στην πάνω δεξιά γωνία και στο τελικό μήνυμα της εικόνας: νίκη. Η λάμπα, που σαν ήλιος λάμπει πίσω από τα δύο πρόσωπα, συντελεί στην αποτελεσματικότητα της εικόνας. Μια ανάλογη νοητή διαγώνιος στο άγαλμα ελληνιστικού μονάρχη κατευθύνει τη ματιά μας στο άκρο του δόρατος, δημιουργώντας αντίθεση ανάμεσα στην άνετη στάση του βασιλιά και την ενδεχόμενη, αν οι περιστάσεις το επιβάλουν, βίαιη εκδήλωση της δύναμής του. Η φωτογραφία του νικητή Καραμανλή δεν είναι «στημένη»· αλλά αν ο Καραμανλής και οι υπεύθυνοι δημοσίων σχέσεων είχαν θελήσει να «στήσουν» μια φωτογραφία για να περάσουν αυτά τα μηνύματα, μάλλον σε κάποια τέτοια εικόνα θα κατέληγαν.
Αρμονία και αφοσίωση είναι και η εικόνα που προωθεί η επίσημη ιστοσελίδα της William J. Clinton Presidential Library and Museum . Στην περίπτωση αυτή είναι προφανές ότι η φωτογραφία είναι σκηνοθετημένη. Δύο άνθρωποι, ώριμοι αλλά ακόμα νέοι, κοιτάζονται στα μάτια με αφοσίωση. Αν μπορούν ακόμα να το κάνουν, μετά από όσα έχουν προηγηθεί στη σχέση τους και είναι γνωστά σ᾿ όλη την υφήλιο, αυτό οφείλεται στο ότι γνωρίζουν να δίνουν προτεραιότητα στις οικογενειακές αξίες· γνωρίζουν πώς να ελέγχουν τα αισθήματά τους· γνωρίζουν πώς να ανταπεξέλθουν σε μια κρίση.
Στο αρχαίο θέατρο οι ηθοποιοί δεν είχαν πρόσωπα, φορούσαν προσωπεία κατάλληλα για τον ρόλο τους: του βασιλιά, του τσιγκούνη γέρου, του πονηρού δούλου. Στο δράμα της σύγχρονης πολιτικής οι πολιτικοί έχουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και εκφράσεις προσώπου, αλλά η δημόσια εικόνα τους μοιάζει με αρχαίο θεατρικό προσωπείο. Ένα τέτοιο δημόσιο προσωπείο, με πολλές παραλλαγές, είναι του πολιτικού που τον περιβάλουν νέα άτομα, αθώα βρέφη, έξυπνοι μαθητές, αγόρια και κορίτσια γεμάτα ελπίδα, κατά προτίμηση με φυλετική ποικιλία. Ένα άλλο προσωπείο, που μέχρι τις τελευταίες εκλογές φοριόταν πολύ από τους Αμερικανούς προέδρους και τους μιμητές τους, είναι του αθλητικού πολιτικού που βρίσκει και λίγο χρόνο για τρέξιμο. Κάτω από το προσωπείο τα πρόσωπα είναι ανταλλάξιμα.
Πίσω στην αρχαιότητα. Τα εγχειρίδια της ρητορικής έδιναν συγκεκριμένες «σκηνοθετικές» οδηγίες στο ρήτορα. Όταν συζητά με ήρεμη αξιοπρέπεια, δεν θα πρέπει να κινείται, αλλά να κινεί μόνο το δεξί του χέρι. Όταν θέλει να εξηγήσει κάτι, θα πρέπει να σκύβει τους ώμους, φέροντας το πρόσωπό του κοντύτερα στους ακροατές για να τους πάρει με το μέρος του. Η σφιγμένη γροθιά στο στήθος εκφράζει οργή ή μετάνοια. «Με την καλή απαγγελία ο ρήτορας κατορθώνει ό,τι κι αν λέει να φαίνεται ότι βγαίνει από την καρδιά του». Η έμφαση δίνεται στην εντύπωση, στο «να φαίνεται», στη δημιουργία μιας ψευδαίσθησης.
Γιατί όμως χρειάζονταν ψευδαισθήσεις στις κοινότητες πολιτών; Αν και οι δημοκρατικοί θεσμοί δεν είχαν καταργηθεί και οι πόλεις συνέχιζαν να θεωρούνται αυτόνομα κράτη, γενικά η λαϊκή κυριαρχία είχε περιοριστεί από τη μονοπώληση της εξουσίας από μια ελίτ πλουσίων, που μεταβίβαζαν κληρονομικά στους απογόνους τους όχι μόνο τον πλούτο αλλά και τις κοινωνικές διασυνδέσεις που επέτρεπαν την εκλογή σε αξιώματα. Η ελευθερία πολλών πόλεων είχε περιοριστεί από τους βασιλείς μεγάλων βασιλείων και αργότερα τον Ρωμαίο αυτοκράτορα. Η ντε φάκτο εξουσία της ολιγαρχίας και των μοναρχών μπορούσε να γίνει αποδεκτή μόνο όταν διατηρούνταν στους πολίτες η ψευδαίσθηση ότι οι δημοκρατικοί θεσμοί, ιδίως η εκλογή των αξιωματούχων και η επικύρωση αποφάσεων από τη συνέλευση των πολιτών, ήταν ζωντανοί. Αυτό επέβαλλε θεατρική συμπεριφορά. Όσοι ασκούσαν την εξουσία ήταν απαραίτητο να βρουν μια ισορροπία ανάμεσα στην εγγύτητα προς τον λαό, που διασφάλιζε τη δημοτικότητα, και την απόσταση, που δημιουργούσε δέος και θαυμασμό. Ένα παράδειγμα: ο βασιλιάς Αντίοχος Δ΄ ανακατευόταν με το πλήθος στις διασκεδάσεις του, παίζοντας κι ο ίδιος μουσικά όργανα. Συνήθιζε να υποδύεται διάφορους ρόλους με διαφορετική αμφίεση:
«Πολλές φορές έβγαζε το βασιλικό ένδυμα και φορώντας την τήβεννο περιφερόταν στην αγορά συμμετέχοντας στις αρχαιρεσίες· με χειραψίες στους μεν και αγκαλιές στους δε τους παρακαλούσε να του δώσουν την ψήφο τους, άλλοτε για να εκλεγεί αγορανόμος κι άλλοτε δήμαρχος».
Για τον φιλόσοφο Διοτογένης ο επιτυχημένος μονάρχης είναι ένας καλός ηθοποιός:
«πρέπει να φροντίζει την κατάλληλη στάση και εμφάνιση, πλάθοντας μια εικόνα του εαυτού του που να είναι πολιτική και σοβαρή, ώστε να μη δίνει στα πλήθη ούτε την εντύπωση του αυστηρού ούτε του ευκαταφρόνητου, αλλά του προσηνούς και συμπονετικού».
Το μυστικό της επιτυχίας του μονάρχη είναι να δημιουργεί ταυτόχρονα το αίσθημα ότι είναι κοντά στον λαό, επομένως ενδιαφέρεται, αλλά και απέχει από τον λαό, επομένως πρέπει να αντιμετωπίζεται με δέος. Αυτό που περιγράφει ο Διοτογένης, το παρατηρεί ο φιλόσοφος Παναγιώτη Κονδύλη στις σύγχρονες μαζικές δημοκρατίες. Η αντίθεση ανάμεσα στην αρχή της ισότητας και την ουσιαστική κυριαρχία μιας ελίτ την αναγκάζει να προβάλλει το προσωπείο της φιλολαϊκής πολιτικής. Αυτή είναι η μία όψη του λαϊκισμού. Η άλλη είναι η προσπάθεια εξ επαγγέλματος πολιτικών να εξασφαλίσουν την πολιτική τους επιβίωση, ως αυτοσκοπό, φορώντας και αυτοί το προσωπείο του (ανάλογα με την ηλικία) παιδιού του λαού ή πατέρα του λαού. Ο Κονδύλης γράφει:
«Ο λαϊκισμός οφείλει να ικανοποιεί διαρκώς και ψυχολογικές ανάγκες, δημιουργώντας υποκατάστατα της ισότητας εκεί που έμπρακτη ισότητα δεν υπάρχει. Ένα τέτοιο υποκατάστατο παρέχει λ.χ. η προϊούσα κατάργηση των ορίων ανάμεσα σε ιδιωτική και δημόσια σφαίρα, έτσι ώστε ο “κοσμάκης”, αλλά και ο “ώριμος πολίτης”, με βάση τα όσα του λένε τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, μπορεί να πεισθεί ότι τούτο ή εκείνο το μέλος τούτης ή εκείνης της ελίτ συμπεριφέρεται “ανθρώπινα” και γενικά είναι “όπως όλοι μας”. Ο εγγενής λαϊκισμός της μαζικής δημοκρατίας κάνει πρωταρχικό καθήκον των μελών των ελίτ να εκδηλώνουν επιδεικτικά σε κάθε δεδομένη ευκαιρία πόσο κοντά βρίσκονται στον απλό άνθρωπο».
Η εκλογική επιτυχία του Τραμπ οφείλεται, μεταξύ άλλων, στο ότι μπόρεσε να δημιουργήσει αυτή την ψευδαίσθηση. Το μέλλον του θα εξαρτηθεί από την ικανότητά του να τη διατηρήσει.
Πίσω στην αρχαιότητα: Οι ανδριάντες δημοσίων ανδρών υποδηλώνουν την επιτήδευση στη δημόσια εικόνα τους· δίνουν την εντύπωση της μετρημένης συμπεριφοράς. Όταν τα χέρια ελευθερώνονται από το τύλιγμα του ιματίου και εκτείνονται μπροστά, για να δείξουν ενεργητικότητα, αποφεύγουν τις παθιασμένες χειρονομίες και υπογραμμίζουν την αυτοκυριαρχία. Τα πορτρέτα αποδίδουν στην έκφραση του προσώπου τον ζήλο και την αφοσίωση με την οποία ο πολιτικός εκπληρώνει τα καθήκοντά του. Οι βαθιές ρυτίδες στο μέτωπο φανερώνουν τον κόπο και τον προβληματισμό του στην υπηρεσία της πόλης. Είναι ο πολίτης που αδιαφορεί για κακουχίες, κινδύνους και προσωπικά οφέλη. Παρά τα ατομικά χαρακτηριστικά τους αυτά τα πορτρέτα αποδίδουν ένα προσωπείο: το προσωπείο του ενάρετου δημόσιου άνδρα. Τα εγχειρίδια συμβουλεύουν τους ρήτορες να δείχνουν την εξουθένωσή τους, αφήνοντας παραδείγματος χάριν το ιμάτιό τους να πέφτει με επιμελημένη ατημελησία, σκουπίζοντας τον ιδρώτα τους και δείχνοντας σημάδια κόπωσης. ΄Ετσι περιγράφεται και μια προεκλογική εκστρατεία του Τζωρτζ Μπους πατρός, υποψηφίου για θέση γερουσιαστή το 1964.
«Σε κάθε τηλεοπτική οθόνη στο Χιούστον μπορούσε κανείς να δει κάθε λίγο και λιγάκι τον Τζωρτζ Μπους, με το πανωφόρι του ριγμένο πάνω στους ώμους, με τα μανίκια σηκωμένα, να περπατά στους δρόμους της εκλογικής του περιφέρειας, να χαμογελά και να σφίγγει χέρια, να δίνει στον ψηφοφόρο να καταλάβει πόσο νοιάζεται· για ποιο πράγμα, αυτό ποτέ δεν γινόταν σαφές».
Όμως η άστοχη θεατρικότητα μπορεί να γίνει φαιδρότητα. Στην προεκλογική του εκστρατεία το 1988 ο Μάικ Δουκάκις επιχείρησε να δείξει ότι είναι ικανός σε αμυντικά θέματα, έχοντας αντίπαλο τον Τζωρτζ Μπους, πιλότο κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Έτσι φωτογραφήθηκε ως «μαχητής» σε τεθωρακισμένο. Η φωτογραφία του μικροκαμωμένου Δουκάκις με κράνος και γραβάτα προκάλεσε ειρωνικά σχόλια. Τη χρησιμοποίησαν οι διαφημιστές του Μπους εναντίον του και η έκφραση «Dukakis in the tank» έχει μείνει παροιμιώδης για να δηλώνει παταγώδη αποτυχία θεατρικής συμπεριφοράς.
Έρχομαι στην πολιτική λειτουργία μιας άλλης ψευδαίσθησης: αυτού που καταχρηστικά αποκαλούμε «συλλογική μνήμη». Το 514 π.Χ. δολοφονήθηκε στην Αθήνα ο Ίππαρχος, μέλος μιας οικογένειας που επί μισό περίπου αιώνα εξουσίαζε την Αθήνα. Αν και ο αδελφός του, Ιππίας συνέχισε να κυβερνά για 6 ακόμα χρόνια, οι Αθηναίοι τίμησαν του φονείς, τον Αρμόδιο και τον Αριστογείτονα, ως τυραννοκτόνους. Το γλυπτό που απεικόνιζε τους δύο άνδρες να επιτίθενται με ξίφη στα χέρια ήταν από τα επιφανέστερα μνημεία της Αθήνας και ο φόνος του Ιππάρχου συστατικό στοιχείο της ταυτότητας των Αθηναίων. Ο Θουκυδίδης όμως, γράφοντας εκατό και πλέον χρόνια αργότερα, αποκαλύπτει την πραγματικότητα. Το υπόβαθρο της δολοφονίας ήταν ερωτικό και όχι πολιτικό. Η τυραννίδα δεν κατέρρευσε λόγω της δολοφονίας του Ιππάρχου, αλλά όταν οι Σπαρτιάτες εισέβαλαν στην Αθήνα. Σε μια σκόπιμη παρερμηνεία των γεγονότων οι Αθηναίοι προέβαλαν τους τυραννοκτόνους ως αίτιους για την πτώση των τυράννων. Ποιος θέλει να θυμάται ότι ένας τύραννος δεν νικήθηκε από τους εξεγερμένους πολίτες αλλά από έναν εχθρικό στρατό; Η συλλογική ταυτότητα μιας κοινότητας χρειάζεται διαχρονικά σύμβολα και πρότυπα που δημιουργούνται μέσα από διαδικασίες επιλεκτικής μνήμης. Στο γλυπτό των τυραννοκτόνων το θύμα τους δεν εικονίζεται, γιατί δεν είναι συγκεκριμένο. Είναι κάθε μελλοντικός εχθρός της ελευθερίας των Αθηναίων.
Πριν βιαστούμε να επικρίνουμε τους αρχαίους Αθηναίους, ας θυμηθούμε το σύνθημα που εκφωνούσαν μυριάδες στόματα κατά τις συγκεντρώσεις των «αγανακτισμένων» στο Σύνταγμα το 2011: «Η χούντα δεν τελείωσε το ᾿73, εμείς θα την κηδέψουμε σε τούτη την πλατεία». Το σύνθημα αντιπαραθέτει την υποτιθέμενη γενική αντίληψη — ότι δηλαδή την δικτατορία την έριξε η εξέγερση του Πολυτεχνείου το 1973 — προς την άποψη των διαδηλωτών ότι και η μεταπολίτευση αποτελεί συνέχεια της δικτατορίας. Φυσικά, η δικτατορία δεν κατέρρευσε από την εξέγερση του Πολυτεχνείου, αλλά από την τουρκική εισβολή στην Κύπρο το 1974. Όπως οι Αθηναίοι του 500 π.Χ. προτίμησαν να αποδώσουν την πτώση του τυράννου τους στους δολοφόνους του αδελφού του κι όχι στην εισβολή ενός εχθρού, έτσι και πολλοί σημερινοί Έλληνες προτιμούν να συνδέουν την πτώση της δικτατορίας με την εξέγερση του Πολυτεχνείου, όχι την τουρκική εισβολή. Ενώ η επέτειος της αποκατάστασης της δημοκρατίας την 24η Ιουλίου 1974 εορτάζεται με μια δεξίωση στο προεδρικό μέγαρο στην οποία μόνο οι καλεσμένοι δίνουν κάποια σημασία, η επέτειος της εξέγερσης του Πολυτεχνείου είναι μια από τις τρεις σημαντικότερες ιστορικές επετείους της χώρας και επίσημη σχολική γιορτή, κατά την οποία η καθιερωμένη διαδήλωση υποκαθιστά τη στρατιωτική και σχολική παρέλαση.
Συνήθως χρησιμοποιούμε τον όρο «συλλογική μνήμη», όταν αναφερόμαστε στον τρόπο με τον οποίο ομάδες «θυμούνται» γεγονότα του πρόσφατου παρελθόντος. Αυτή η ανάμνηση είναι προϊόν επιλογής, επεξεργασίας και ερμηνείας· δεν είναι μνήμη, με την έννοια που έχει ο όρος «μνήμη» όταν αναφέρεται στους μηχανισμούς αποθήκευσης και διαχείρισης εμπειριών στον ανθρώπινο εγκέφαλο, είναι αφήγημα. Ακόμα λιγότερο μπορεί να γίνει λόγος για «μνήμη», όταν έχουμε γεγονότα που συνέβησαν πριν από τουλάχιστον τρεις γενιές. Τότε η «συλλογική μνήμη» είναι μια ψευδαίσθηση. Δεν αποτελείται από αναμνήσεις, αλλά από παραδόσεις, που μεταβιβάζονται προφορικά ή γραπτά και ενδυναμώνονται με τελετουργίες. Για τέτοιου είδους «μνήμη» ο Αιγυπτιολόγος Jan Assmann δημιούργησε τον όρο «πολιτισμική μνήμη».
Το 87 π.Χ. ο Ρωμαίος στρατηγός Σύλλας πολιορκούσε την εξεγερμένη Αθήνα. Απελπισμένος, ο ηγέτης των Αθηναίων αποφάσισε τελικά να στείλει απεσταλμένους για να διαπραγματευθούν. Ο Πλούταρχος περιγράφει τη σκηνή:
Όταν, αντί να προβάλουν κάποια αιτήματα που θα έσωζαν την πόλη, μιλούσαν με περηφάνια για τον Θησέα, τον Εύμολπο και τα Περσικά, ο Σύλλας τους είπε: «Φύγετε, ευλογημένοι, και πάρτε και αυτές τις ομιλίες μαζί σας. Γιατί δεν με έστειλαν οι Ρωμαίοι για να ικανοποιήσω τη φιλομάθειά μου, αλλά για να καθυποτάξω επαναστάτες».
Εδώ βλέπουμε πώς λειτουργεί η «πολιτισμική μνήμη». Οι παραδόσεις για την απώθηση βαρβάρων στα μυθικά χρόνια και των Περσών πριν 400 χρόνια είχαν ριζώσει στην «πολιτισμική μνήμη» των Αθηναίων με τέτοιο τρόπο που να αρκεί μια αναφορά σε τρία ονόματα (Θησέας, Εύμολπος, Περσικά) για να καταλάβει ο οποιοσδήποτε Αθηναίος περί τίνος πρόκειται. Με τον ίδιο τρόπο μια χρονολογία («το ᾿21») ή μια λέξη ή σύντομη φράση («οι Θερμοπύλες», «η Μικρασιατική καταστροφή», «η Γαλλική Επανάσταση», «το Βατερλώ», «το Σεντάν», «το Βισύ») συνδέονται από τους σύγχρονους με πολύ γενικές γνώσεις για γεγονότα, κυρίως όμως με αξίες και στοιχεία ταυτότητας (εθνική παλιγγενεσία, αυτοθυσία, πατριωτισμός και προδοσία, επαναπροσδιορισμός εθνών μετά από τραυματικές εμπειρίες).
Ο Πλούταρχος αντιπαραβάλλει τον πραγματισμό του Ρωμαίου στρατηγού προς τη σχεδόν τελετουργική χρήση της ιστορίας από τους Αθηναίους, για να θεμελιώσουν κάποια διεκδίκηση. Η αναφορά στο παρελθόν, στην απώθηση βαρβάρων, δεν έχει πραγματική αξία ως επιχείρημα, μόνο συναισθηματική. Λειτουργεί με τον ίδιο τρόπο που η φράση «η Ελλάδα, η χώρα που γέννησε τη Δημοκρατία» χρησιμοποιείται τελετουργικά στις ομιλίες του Έλληνα πρωθυπουργού και των στελεχών της κυβέρνησής του σε σχέση με την αντίθεση της Ελλάδας σε απαιτήσεις των δανειστών. Από το γεγονός ότι η Ελλάδα γέννησε τη δημοκρατία δεν προκύπτει καμμιά νομική ή ηθική υποχρέωση για τους φορολογούμενους πολίτες της Ε.Ε. Πολιτικοί είναι οι λόγοι που επιβάλλουν τη στήριξη της ελληνικής οικονομίας και των μεταρρυθμίσεων, και ισχύουν για οποιαδήποτε χώρα της ευρωζώνης που είναι θύμα της κρίσης, είτε γέννησε τη δημοκρατία είτε γέννησε τη σανγκρία, το ουίσκι ή το χαλούμι.
Οι τρεις νίκες των Αθηναίων επί βαρβάρων ήταν σταθερό στοιχείο της «πολιτισμικής μνήμης» τους. Αυτό δυστυχώς που δεν έλαβαν υπόψη τους οι απεσταλμένοι των Αθηναίων στον Σύλλα ήταν ότι ο Ρωμαίος στρατηγός ήταν ένας ακόμα βάρβαρος εισβολέας και τίποτε δεν τον ενδιέφερε λιγότερο από τις παλιές νίκες των Αθηναίων επί των βαρβάρων. Έμεινε ασυγκίνητος και λεηλάτησε την Αθήνα αμείλικτα, με τον ίδιο τρόπο που η επίκληση της ναυμαχίας της Σαλαμίνας δεν μπορεί να συγκινήσει τον φορολογούμενο πολίτη της Ουγγαρίας ή της Λιθουανίας.
Η «πολιτισμική μνήμη» των Αθηναίων μεταδίδονταν από γενιά σε γενιά με μνημεία, πανηγυρικούς λόγους και κυρίως με τον εορτασμό ιστορικών επετείων. Ας δούμε τα κοινά χαρακτηριστικά των ιστορικών επετείων στην ελληνική αρχαιότητα.
1) Αφορμές για τη δημιουργία τους είναι νίκες σε έναν κρίσιμο αγώνα είτε για την ελευθερίας μιας πόλης-κράτους ή όλης της Ελλάδας, όπως οι μάχες των Περσικών Πολέμων, η για το δημοκρατικό πολίτευμα.
2) Οι ιστορικές επέτειοι έχουν πάντοτε επιθετικό χαρακτήρα. Σπάνια δημιουργούνταν γιορτές για μια ειρήνευση ή για την αποκατάσταση της ομόνοιας μετά από εμφύλιο πόλεμο.
3) Το πρόγραμμα ιστορικών επετείων αντιγράφει εκείνο των θρησκευτικών γιορτών. Έτσι το απτό και συγκεκριμένο γεγονός ανάγεται στην υπερβατική σφαίρα της επίδρασης θεϊκών δυνάμεων και ηρώων, απομακρύνεται από κάθε κριτική, οι πρωταγωνιστές του αγιοποιούνται. Με την τελετουργική υπενθύμισή του το γεγονός γίνεται σύμβολο με το οποίο ταυτίζεται κάθε γενιά.
4) Το μήνυμα των ιστορικών επετείων επιδέχεται αλλαγές. Όταν η «πολιτισμική μνήμη» μιας κοινότητας εμποδίζει την επικοινωνία με μια άλλη, τότε η επέτειος είτε καταργείται είτε γίνεται αντικείμενο νέας ερμηνείας. Π.χ. η μάχη των Πλαταιών, η τελευταία νίκη των Ελλήνων επί των Περσών το 477 π.Χ., από γιορτή της ελευθερίας, έγινε αργότερα γιορτή της Ομόνοιας των Ελλήνων.
Οι αρχαίες επέτειοι μας καλούν να εξετάσουμε κριτικά τις σύγχρονες. Το 1990 η εθνική γιορτή της Γερμανίας, η Ημέρα της Γερμανικής Ενότητας την 17η Ιουνίου, επέτειο της εξέγερσης στο Ανατολικό Βερολίνο το 1953, αντικαταστάθηκε από την επέτειο της επανένωσης την 3η Οκτωβρίου 1990. Αντί να θυμίζει τη βίαιη καταστολή μιας εξέγερσης Γερμανών από Γερμανούς, η νέα επέτειος θυμίζει τη επιτυχία ενός ειρηνικού κινήματος. Η νέα επέτειος σηματοδοτεί όμως και τη μετατόπιση από την αποτυχία στην επιτυχία, από τις συνέπειες του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου στην συνέπειες της οικονομικής ανάπτυξης της Δ. Γερμανίας. Εγκαινίασε βαθύτατες αλλαγές στη συμπεριφορά της Γερμανίας ως ευρωπαϊκής υπερδύναμης.
Ένα άλλο παράδειγμα: Στις 29 Σεπτεμβρίου 2015 ο Έλληνας Υπουργός Αμύνης, γιόρτασε την επέτειο της ναυμαχίας της Σαλαμίνας. Σε μια περίοδο ταπείνωσης ένα απερίγραπtο πανηγύρι θύμιζε στους δανειστές ότι η Ελλάδα είχε σώσει τον κόσμο από τους βάρβαρους Πέρσες, που σημειωτέον οι πρωτεύουσές τους είναι στο Ιράκ, το Ιράν και τις περιοχές που τότε κατείχε το Ισλαμικό Κράτος. Λίγες μέρες αργότερα ακολούθησε ένας άλλος παράδοξος εορτασμός: η 71η επέτειος της απελευθέρωσης της Αθήνας την 12η Οκτωβρίου 1944, λίγο πριν από την παραδοσιακή επέτειο της 28ης Οκτωβρίου για την κήρυξη του πολέμου με την Ιταλία το 1940. Αυτή η επέτειος μπορούσε να προβάλλει τον ρόλο της Αριστεράς και να αντικαταστήσει τον εχθρό της μιας επετείου, την Ιταλία, με την οποία η παρούσα κυβέρνηση δεν έχει κανένα πρόβλημα, με τη Γερμανία, με την οποία υπάρχουν και διαφωνίες για την οικονομική πολιτική και εκκρεμότητες που ανάγονται στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Τί γιορτάζει και πότε το γιορτάζει κανείς δεν είναι τυχαίο· είναι μια εκλεπτυσμένη στρατηγική για συσπείρωση δυνάμεων και προβολή ταυτότητας.
Ας δούμε τέλος τον τρόπο με τον οποίο άλλαξε το νόημα της επετείου της απόβασης στη Νορμανδία, της D-Day όταν οι νικητές κάλεσαν την 4η Ιουνίου 2004 τον καγκελάριο Schröder να παρευρεθεί. Ο Γραμματέας της Ένωσης Βετεράνων της Νορμανδίας δήλωσε: «Αν είναι να έρθει [ο καγκελάριος], ας έρθει, αρκεί να μη φέρει και τις μονάδες του. Για μας είναι σαν να πηγαίνουμε σε ένα προσκύνημα. Πηγαίνουμε εκεί για να τιμήσουμε τη μνήμη εκείνων που αφήσαμε πίσω μας. … Εγώ τραυματίστηκα στη Νορμανδία, το νοιώθω ακόμα και με πονάει…. Στον πόλεμο έχασα δύο αδέλφια και έναν γαμπρό. … Να το ξεχάσουμε αυτό απλώς; Τί να αισθανθούμε; Ξέρω ότι ήταν αναμεμειγμένοι οι Γερμανοί. Σε ό,τι μας αφορά εκείνοι ήταν ο εχθρός».
Η γερμανική συμμετοχή στον εορτασμό άλλαξε τη λειτουργία της επετείου. Ο ευρωπαϊκός τύπος επαναπροσδιόρισε την επέτειο μιας νίκης συγκεκριμένων κρατών επί συγκεκριμένου εχθρού σε γιορτή ειρήνης και ελευθερίας. Δεν αποκλείεται, μέχρι την 80ή επέτειο το 2024, όταν θα έχει πεθάνει κι ο τελευταίος βετεράνος, η επέτειος να έχει ξεχαστεί, αν δεν έχει γίνει γιορτή της ευρωπαϊκής ένωσης (αν υπάρχει ακόμα).
Αυτή η παρατήρηση με οδηγεί στην τελευταία ψευδαίσθηση: την ευρωπαϊκή ταυτότητα. Στην Ευρώπη υπάρχουν επέτειοι, εορτάστηκε πρόσφατα η επέτειος της συνθήκης της Ρώμης, αλλά ο πολύς κόσμος δεν τους δίνει καμμιά σημασία. Μόνον όσοι έχουν επαγγελματική σχέση με την Ε.Ε. γνωρίζουν την Ημέρα του Σουμάν ή Ημέρα της Ευρώπης. Η απουσία ευρωπαϊκών επετείων δεν είναι αιτία, είναι όμως σύμπτωμα της ανυπαρξίας ευρωπαϊκής ταυτότητας. Το πρόβλημα ξεκινά ήδη από αυτόν τον ίδιο τον χαρακτηρισμό «ευρωπαϊκός». Μιλάμε για «ευρωπαϊκό πολιτισμό», αν και δεν υπήρξε καμμιά χρονική στιγμή κατά την οποία όλοι οι πληθυσμοί της Ευρώπη μιλούσαν την ίδια γλώσσα (αν εξαιρέσουμε τα κακά αγγλικά) η ακολουθούσαν την ίδια θρησκεία. Το τί σημαίνουν ευρωπαϊκές αξίες για τους Τούρκους μετανάστες της δεύτερης και τρίτης γενιάς στην Ευρώπη, το έδειξαν τα αποτελέσματα του τουρκικού δημοψηφίσματος. Τί σημαίνει ευρωπαϊκή ταυτότητα για τον Ινδό κάτοικο του Λονδίνου ή πολλούς μουσουλμάνους στη Γαλλία ή το Βέλγιο;
Ποια είναι απαραίτητα στοιχεία για τη δημιουργία ταυτότητας; Πάλι η αρχαία Ελλάδα προσφέρεται ως παράλληλο, επειδή οι Έλληνες παρά την κοινή γλώσσα επί αιώνες δυσκολεύτηκαν να δημιουργήσουν μια κοινή ταυτότητα. Η στοιχειώδης ταυτότητα του μέλους μιας αρχαίας κοινότητας είναι η ταυτότητά του ως πολίτη – Αθηναίου ή Σπαρτιάτη (που περίπου αντιστοιχεί με την ταυτότητα του πολίτη ενός ευρωπαϊκού κράτους). Αυτή η ταυτότητα συνυπάρχει με άλλες: με την τοπική ταυτότητα — π.χ. του Κρητικού ή του Θεσσαλού – (ή σήμερα του Βαυαρού ή του Σικελού), την κοινωνική ταυτότητα (π.χ. του αριστοκράτη). Στην αρχαία Ελλάδα δημιουργήθηκαν και ομοσπονδιακές κοινότητες με χωριστή ταυτότητα. Π.χ. το μικρό ομοσπονδιακό κράτος των Ορείων (των Ορεσίβιων) στη δυτική Κρήτη δείχνει με το τεχνητό του όνομα τη δημιουργία μιας νέας ταυτότητας. Όταν ένας μισθοφόρος από αυτή την περιοχή πέθανε και θάφτηκε στην Σπάρτη η ταφόπλακά του γράφει «πατρίδα μου είναι οι Όρειοι». Αναρωτιέμαι αν ένας γεννημένος Ολλανδός, Βέλγος ή Έλληνας ζήτησε να γράψουν στο μνήμα του στις ΗΠΑ «εδώ αναπαύεται ένας Ευρωπαίος».
Το ποια ταυτότητα προβάλλεται εξαρτάται από την επαφή με μια άλλη κοινότητα. Ας πάρουμε το παράδειγμα του κατοίκου της Λύττου, στην Κρήτη. Είναι Λύττιος σε αντιδιαστολή προς τους κατοίκους άλλων κρητικών πόλεων, Κρητικός σε αντιδιαστολή προς άλλους Έλληνες, Έλληνας σε αντιδιαστολή προς τους μη Έλληνες, πολίτης σε αντιδιαστολή προς τους κατοίκους χωρίς πολιτικά δικαιώματα, ελεύθερος σε αντιδιαστολή προς τους δούλους. Αυτό που διαμορφώνει την εκάστοτε ταυτότητά του είναι η νομική θέση, η πολιτισμική μνήμη της πόλης του, η παιδεία του, οι επέτειοι νικών που γιόρταζε η πόλη του. Αντιστοίχως την ταυτότητα των αρχαίων Ελλήνων δεν την εξέφραζε μόνο η κοινή γλώσσα, αλλά και η κοινή μυθολογία, η συμμετοχή αγώνες και λατρείες και πάνω απ᾿ όλα η ανάμνηση της νίκης στους Περσικούς Πολέμους. Το Κοινόν των Ελλήνων, δηλαδή η ομοσπονδία των Ελλήνων, ήταν μια ομοσπονδία πόλεων που γιόρταζε την επέτειο της νίκης επί των Περσών στις Πλαταιές.
Οι Ευρωπαίοι, αντίθετα από τους αρχαίους Έλληνες, δεν πληρούν κανένα από τα τυπικά χαρακτηριστικά ταυτότητας. Από την πολιτική ταυτότητα απουσιάζουν τα κοινά πολιτικά δικαιώματα και η κοινή πολιτική. Από την πολιτιστική ταυτότητα απουσιάζουν η κοινή γλώσσα και θρησκεία, το κοινό σύστημα αξιών – σκεφτείτε την κατάσταση στην Ουγγαρία. Μέχρι σήμερα οι Ευρωπαίοι δεν «έζησαν» ποτέ από κοινού ιστορία, δεν νίκησαν ποτέ από κοινού σε έναν πόλεμο. Ακόμα και το κοινό νόμισμα της Ευρωζώνης στη μια όψη έχει την ίδια εικόνα, ενώ η άλλη όψη τονίζει την εθνική ταυτότητα. Πολλοί Ευρωπαίοι θα αναρωτιούνται ποιοι είναι οι γενειοφόροι άνδρες στα ελληνικά νομίσματα. Από την ευρωπαϊκή ταυτότητα λείπουν γιορτές (δεν εννοώ τον διαγωνισμό της Eurovision) και συμβολικές τελετουργίες. Τέλος λείπει η συνείδηση ενός κοινού ευρωπαϊκού πολιτισμού που να συνδέει τον Έλληνα και τον Βόσνιο μουσουλμάνο, τον γεννημένο στη Γερμανία Τούρκο και τον Εβραίο της Γαλλίας, τον Βάσκο, τον Φινλανδό και τον Πακιστανό του Λονδίνου. Αυτό δεν με ενοχλεί, γιατί μια απόλυτα κοινή πολιτιστική ταυτότητα είναι εντελώς αντι-ευρωπαϊκή· αντιβαίνει προς την πολιτιστική πολυμορφία που πάντοτε χαρακτήριζε την ευρωπαϊκή ιστορία. Όσοι προσπαθούν να κατασκευάσουν μια τέτοια κοινή πολιτισμική μνήμη με τον τονισμό της χριστιανικής παράδοσης και της ελληνορωμαϊκής αρχαιότητας καλλιεργούν μια πολιτιστική αμνησία, εξοβελίζοντας από την ευρωπαϊκή ιστορία τον λαμπρό αραβικό πολιτισμό στην μεσαιωνική Ισπανία, την ισχύ της Οθωμανικής αυτοκρατορίας στην ανατολική Ευρώπη και τον πολιτισμό των Εβραίων.
Σε τί θα μπορούσε να στηριχθεί μια ευρωπαϊκή αυτοσυνείδηση και ένα αίσθημα υπεροχής, αν όχι σε έναν κοινό πολιτισμό; Αν διδάσκει κάτι η αρχαιότητα είναι ότι οι Ευρωπαίοι πρέπει να θεμελιώσουν την ενότητά του σε μια νίκη. Δεν είναι αναγκαίο να είναι νίκη σε μια στρατιωτική σύγκρουση. Μπορεί να είναι νίκη δημοκρατικών κρατών σε μια οικονομική και κοινωνική κρίση με ορατούς και αόρατους αντιπάλους. Οι Ευρωπαίοι θα αντιμετωπίσουν επιτυχημένα την πρόκληση της ευρωπαϊκής ταυτότητας με το αίσθημα υπεροχής όχι ενός κοινού πολιτισμού ή μιας εύθραυστης οικονομίας, αλλά της υπεροχής πολιτικών θεσμών και συστήματος αξιών, υγιών κοινωνικών δομών και καινοτόμου επιστήμης. Οι Ευρωπαίοι χρειάζονται επειγόντως μια κοινή νίκη.
Η “μυθική” προσωπικότητα ενός…”Μακεδόνα εξ Αρκαδίας”.
Δημοσιεύτηκε στις 05/12/2016
της Βίκυς Χαρισοπούλου (ΑΠΕ- ΜΠΕ)
Ο Σύλλογος Αποφοίτων του ΑΠΘ τίμησε τον καθηγητή Νικόλαο Μουτσόπουλο
05/12/2016 11:14 ΑΠΕ-ΜΠΕ Θεσσαλονίκη, Ελλάδα
“Αρχαιολογικές Έρευνες στη Μακεδονία. Το έργο μιας ζωής” ήταν το θέμα της ομιλίας-αντιφώνησης του ομότιμου καθηγητή του Τμήματος Αρχιτεκτόνων Μηχανικών της Πολυτεχνικής Σχολής του ΑΠΘ, Νικόλαου Μουτσόπουλου στην εκδήλωση που οργάνωσε, χθες το βράδυ, προς τιμήν του ο Σύλλογος Αποφοίτων του ΑΠΘ, στην αίθουσα “Μανώλης Ανδρόνικος” του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης.
Παραμονή της γιορτής του, παραμονή των εννέα δεκαετιών ζωής, που θα συμπληρώσει στις 27 Δεκεμβρίου, ο Νικόλαος Μουτσόπουλος -προσωπικότητα “μυθική” (τον χαρακτήρισε η διευθύντρια του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης, Πολυξένη Αδάμ-Βελένη) “προσωπικότητα ανθρωποκεντρική, αναγεννησιακή που κινούνταν μεταξύ αρχιτεκτονικής- σχεδίου-πολιτισμού και γεωγραφίας, κατέγραφε άγνωστα μνημεία και ταπεινά λαϊκά κτίσματα, καλλιεργώντας έτσι δεξιότητες πολλών γενεών αρχιτεκτόνων” (είπε για τον τιμώμενο ο μαθητής του- πρόεδρος του Τμήματος Αρχιτεκτόνων Μηχανικών της Πολυτεχνικής Σχολής του ΑΠΘ, καθηγητής Νίκος Καλογήρου, υπογραμμίζοντας πως “δεν εχει κατανοηθεί στον βαθμό που θα έπρεπε η προσφορά του”), “καλό κ’ αγαθό/αυστηρό και τιμωρό” αλλά και… “Θεό” -κατά το “κατεβαίνει ο Θεός από τον έβδομο όροφο-ουρανό” (θυμήθηκε πως τον αποκαλούσαν οι φοιτητές του στις αρχές της δεκαετίας του ’60 , ο ομότιμος καθηγητής του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ, Γεώργιος Βελένης).
Στις …”Αρχαιολογικές Έρευνες στη Μακεδονία. Το έργο μιας ζωής”- τίτλο αλλά όχι περιεχόμενο της ομιλίας του τιμώμενου, που ανέβηκε στην έδρα υποβασταζόμενος από δύο φοιτητές του (“δεν είχα φοιτητές- παιδιά είχα καθώς όσο ασχολήθηκα με τους φοιτητές μου -δεν ασχολήθηκα με τα φυσικά μου παιδιά” σχολίασε), χώρεσε το έργο αλλά και η γνώση μιας ζωής…
Αφηγητής γλαφυρός, με φωνή στεντόρεια, ο 89χρονος ακαδημαϊκός, ο …”Μακεδών εξ Αρκαδίας” όπως αυτοχαρακτηρίστηκε (έχει καταγωγή από τη Στεμνίτσα της Αρκαδίας, σπουδές στο Μετσόβειο Πολυτεχνείο, όπου εισήχθη πρώτος και είχε καθηγητές άλλους “μύθους” της πνευματικής ζωής, όπως ο Δημήτρης Πικιώνης, ο Νίκος Εγγονόπουλος, ο Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας, έγινε καθηγητής 31 μόλις ετών στη νεοσύστατη τότε Αρχιτεκτονική σχολή του ΑΠΘ) άρχισε τη διήγηση αυτοσαρκαζόμενος: “Δεν είχα δικαίωμα να ζω και να διδάσκω στη Μακεδονία με τα μάτια μου στη …Χαμουτζία. Έτσι ξεκίνησα την έρευνα”…
Και μαζί του ταξίδεψε και ερεύνησε και το ολιγοπληθές ακροατήριο της τιμητικής βραδιάς (λίγες δεκάδες πρώην μαθητές του οι περισσότεροι -ανάμεσα τους και ο πρώην υπουργός και πρώην δήμαρχος Θεσσαλονίκης Σωτήρης Κούβελας, που υπενθύμισε στο τέλος της εκδήλωσης τις παρεμβάσεις του καθηγητή για τη διάσωση -μετά τον καταστρεπτικό σεισμό του 1978- της Άνω Πόλης, των βυζαντινών ναών της Θεσσαλονίκης αλλα και της αναστήλωσης μονών του Αγίου Όρους).
Ο καθηγητής κατάφερε -όπως και τα πρώτα χρόνια της καθηγεσίας του στο ΑΠΘ, όταν δίδασκε -ελλείψει άλλων καθηγητών- όλα τα μαθήματα της Αρχιτεκτονικής, καθημερινά, επί έξι ώρες την εβδομάδα) να διδάξει σε μία μόλις ώρα …και να ταξιδέψει τους ακροατές του …
– Σε οχυρώσεις και κάστρα από τον Δούναβη ως τη Θεσσαλία, με υλικό από όλα τα μνημεία που δημιούργησε ο άνθρωπος ως δημιουργικό έργο, από τη νεολιθική εποχή ως τον 14ο αιώνα,
– σε αρχιτεκτονικές προεξοχές, χαγιάτια και σαχνισιά από τα σπίτια του Φαναρίου της Κωνσταντινούπολης ως αυτα της Δυτικής Μακεδονίας,
– Σε φράγκικες εκκλησιές και γοτθικούς ναούς στη γενέθλιά του Πελοπόννησο,
– στους λιμναίους οικισμούς της Πρέσπας,
– τις βυζαντινές εκκλησιές της Καστοριάς,
– τις ανασκαφές της Ρεντίνας,
– τις λαϊκές αρχιτεκτονικές της Βέροιας,
– τα Δρακόσπιτα της Εύβοιας,
– τον αρχαίο οικισμό της Χρύσης, 12 μέτρα κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας στη Λήμνο,
– να “διδάξει” για τα χαραγμένα σταυρουδάκια στις βάσεις των κιόνων -ως δείγματα εξαγνισμού από τα παγανιστικά έθιμα των εποχών, για την ημισέληνο, που δεν είναι σύμβολο της Τουρκίας αλλά προϋπάρχει ως σύμβολο του Βυζαντίου, να μας μιλήσει για τις μυστικές γλώσσες των Κουδαρέων (των δυτικομακεδόνων μαστόρων), τις απειλητικές οχιές στα βουνά της Ροδόπης και του Αίμου, τα “αιώνια σχήματα της Σαρακατσάνικης καλύβας, την ταβέρνα του ‘Κρητικού’ με τις σαρδέλες και τις τηγανητές πατάτες, όπου συνέχιζε τα μαθήματα με τους φοιτητές του, τη μέθοδο της αποδελτίωσης που έμαθε στη Σορβόννη, τις αναβάσεις σε κορφές και τους ύπνους στα σπήλαια, τα τσιμπούρια που έμπαιναν στο κορμί των φοιτητών και του ίδιου κάνοντάς τους να θυμίζουν…”εικόνες λεπρών στα fresco του 13ου αιώνα”…
-να υπενθυμίσει την έκδοση και κυκλοφορία 550 και πλέον ογκωδών βιβλίων και δημοσιεύσεών του,
-να ευχαριστήσει ονομαστικά 30 τουλάχιστον συνεργάτες του…
Στην ομιλία για τις “Αρχαιολογικές Έρευνες στη Μακεδονία. Το έργο μιας ζωής” δεν χώρεσε η “Διαδρομή αυτογνωσίας” (τίτλος τρίτομου αυτοβιογραφικού του έργου που κυκλοφόρησε στις αρχές του 2000 από τις εκδόσεις “Νησίδες” και τον ραδιοσταθμό 9.58 της ΕΡΤ, όπου ειχε κάνει ραδιοφωνικά τη μακρά αυτοβιογράφησή του) .
Είναι εκεί που “μιλά” για τον παππού του -αρχιτέκτονα Άγγελο Δεληβοριά, για τον συγγενή του Κώστα Καρυωτάκη, τους γείτονές του Ναπολέοντα Λαπαθιώτη και Γιώργο Σουρή, τον Μίκη Θεοδωράκη -πάντα “ψηλό και άβολο” και την καντάδα που έκαναν μαζί κάτω από τα παράθυρα μιας όμορφης κοπέλας -ένα τετράγωνο πιο κάτω από το εργοστάσιο χρωμάτων “Λουκαίτη”, την εκπαιδευτική εκδρομή των φοιτητών της Αρχιτεκτονικής το Πάσχα του 1949- στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, με το πλοίο της γραμμής “Κορινθία” με παρέα τον …ασυρματιστή του πλοίου Νίκο Καββαδία …
Ο Ν.Κ. Μουτσόπουλος, αρχιτέκτων-μηχανικός Ε.Μ.Π., έχει δίπλωμα Θεολογίας από τη Θεολογική Σχολή ΑΠΘ (1963) και έχει κάνει Μεταπτυχιακές σπουδές αρχαιολογίας στη Σορβόννη και στο Institut d’ Art et d’ Archéologie, Δρ Αρχιτεκτονικής Σχολής Ε.Μ.Π. (1956). Eίναι Μέγας Άρχων Δεπουτάτος, “τῆς καθ᾽ἡμᾶς Ἁγίας τοῦ Χριστοῦ Μεγάλης Ἐκκλησίας”, του Οικουμενικού Πατριαρχείου (19.3.1967).
Αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών (1980), της Academia Pontaniana της Νεαπόλεως (Ιταλίας) (1981), ξένος εταίρος της Βουλγαρικής Ακαδημίας Επιστημών της Σόφιας (1985). Επίτιμος διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Kliment Ohrinski της Σόφιας (Βουλγαρία) (1990), του Πανεπιστημίου Paisii Hilandarski του Plovdiv (Φιλιππουπόλεως) (2010), του Πανεπιστημίου Άγ. Κύριλλος και Μεθόδιος του Veliko Târnovo (Βουλγαρία) (2015) και του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης (2015). Είναι επίτιμος πρόεδρος του Κέντρου Βυζαντινών Ερευνών του ΑΠΘ ενω του απονεμήθηκε το χρυσό μετάλλιο του ιδρυτή της Βουλγαρικής Ακαδημίας Επιστημών Marin Drinov (1985) και τo αργυρό μετάλλιο της Αssociation Espaniola de les Castillos (8.5.1985)
Β. Χαρισοπούλου